Γράφει ο Νίκος Παπακωνσταντίνου
Ας ξεκινήσουμε επισημαίνοντας τι δεν είναι το Joker: δεν είναι μια ταινία-κόμικ, ούτε καν ένα σκοτεινό παραμύθι, όπως οι εκδοχές του Burton. Δεν είναι κάτι που θα πάει κανείς να δει όπως μια οποιαδήποτε αντίστοιχη ταινία με υπερήρωες, η οποία μπορεί να μας προσφέρει ψυχαγωγία, επικές σκηνές μάχης, ενίοτε μια δόση δράματος και αναπάντεχα καλής ανάπτυξης χαρακτήρων, όπως το πρόσφατο Avengers: Endgame. Δεν είναι ούτε καν μια πιο ρεαλιστική-φιλοσοφική άποψη πάνω στο είδος, όπως οι ταινίες του Nolan, αν και σίγουρα συγγενεύει περισσότερο με αυτές, παρά με την καθαυτό αισθητική των κόμικς.
Ο Batman είναι ένας από τους πλέον δημοφιλείς και ενδιαφέροντες υπερήρωες. Σε αντίθεση με τον Superman, ο οποίος είναι, κατ’ ουσίαν, τέλειος από κάθε άποψη, ο Batman είναι το αρχέτυπο του αντιήρωα: δεν έχει υπερδυνάμεις, καταδιώκεται από το τραυματικό του παρελθόν και κρύβεται πίσω από τη μάσκα του. Ο σκοπός του είναι να προστατεύει τους αδύναμους και να απονέμει δικαιοσύνη εκεί που αδυνατεί να το κάνει ο νόμος, ωστόσο τα μέσα που χρησιμοποιεί συχνά είναι αμφισβητήσιμα και τα κίνητρά του ισορροπούν στο λυκόφως μεταξύ του αισθήματος δικαίου και της προσωπικής του ανάγκης για εκδίκηση.
Ο Joker είναι, ουσιαστικά, το αντίθετο του Batman από κάθε άποψη. Εκεί που ο Batman είναι μαυροφορεμένος και σκυθρωπός, ο Joker ντύνεται με απίθανα χρώματα και γελάει υστερικά σε κάθε ευκαιρία. Ο Batman παρά την ανορθόδοξη γκαρνταρόμπα του, που αποσκοπεί στο να προκαλεί τρόμο στους εγκληματίες, πιστεύει σε μια δίκαιη κοινωνία και στην κατά βάθος καλή φύση της ανθρωπότητας στο σύνολό της. Ο Joker δεν έχει καμία πίστη στην ανθρωπότητα και απλά θέλει να φέρει το χάος. Θεωρεί την κοινωνία υποκριτική, ένα μέσο χαλιναγώγησης των αδύναμων και καταπίεσης των “περιθωριακών”, όπως ο ίδιος, από τους ισχυρούς που δεν ενδιαφέρονται για τίποτα πέρα από το χρήμα και τη δύναμη που αυτό τους αποφέρει.
Είναι χαρακτηριστικό το ότι η περσόνα που υποδύεται ο Batman δεν δίνει πολλά ερμηνευτικά περιθώρια στους ηθοποιούς που κατά καιρούς τον υποδύθηκαν και ο τόνος δίνεται περισσότερο από το ύφος της σκηνοθεσίας, με την προσέγγιση του χαρακτήρα να την ακολουθεί. Αντίθετα, η φύση του Joker αφήνει τα πεδίο σχεδόν ελεύθερο στον ηθοποιό που ερμηνεύει το φονικό κλόουν, με αποτέλεσμα σχεδόν κάθε εκδοχή του να είναι διαφορετική από τις υπόλοιπες.
Από την ταιριαστά καρτουνίστικη καρικατούρα του Jack Nicholson στην ταινία του Burton, το αξέχαστο φωνητικό ρεσιτάλ που έδινε κάθε φορά ο Mark Hamill στα κινούμενα σχέδια, μέχρι την εμβληματική ερμηνεία του Heath Ledger που του χάρισε δίκαια το Oscar, ο χαρακτήρας του Joker, πολυσχιδής και απρόβλεπτος, συχνά επισκιάζει εκείνον του σχεδόν μονολιθικού Σκοτεινού Ιππότη.
Η αριστουργηματική τριλογία του Nolan και ειδικά το δεύτερο μέρος της, The Dark Knight, έβαλε τον πήχη πολύ ψηλά για τις ταινίες με υπερήρωες γενικά και για τον ρόλο του Joker ειδικότερα. Μέχρι σήμερα φαινόταν δύσκολο να καταφέρει κάποιος να δώσει μια άλλη, πραγματικά ενδιαφέρουσα, εκδοχή του αιώνιου αντιπάλου του Batman. O Jared Leto που το επιχείρησε, δεν το κατάφερε, παρά τις ικανότητές του
Και φθάνουμε έτσι στον Joaquin Phoenix. Είναι η πρώτη φορά που ο Joker αποκτά τη δική του ταινία και συγκεκριμένα αυτό που αποκαλείται origin story, την ιστορία που αφηγείται δηλαδή το πώς ένας κοινός θνητός μετατράπηκε στον Πρίγκηπα των Κλόουν. Για την ακρίβεια, είναι η πρώτη φορά που ένας super-villain, ένας “υπερκακός” ας τον πούμε αδόκιμα, έχει αυτή την τιμή και αυτό αρκεί για να καταλάβει κανείς το πόσο δημοφιλής είναι ο χαρακτήρας, αλλά και το πόσο ενδιαφέρον έχει η εξερεύνησή του κινηματογραφικά.
Ο Joaquin, αδερφός του αδικοχαμένου River Phoenix, είναι ένας ηθοποιός ο οποίος έχει δώσει επανειλημμένα εξαιρετικές ερμηνείες και έχει βρεθεί υποψήφιος για το χρυσό αγαλματίδιο, χωρίς να το κερδίσει ως τώρα. Η φετινή ταινία του Todd Philips ίσως να του δώσει την ευκαιρία να το καταφέρει.
Ο σκηνοθέτης, παραγωγός και σεναριογράφος, περισσότερο γνωστός από τη σειρά κωμωδιών Hangover, δοκιμάζει εδώ κάτι εντελώς διαφορετικό: την καταγραφή της σταδιακής μεταμόρφωσης του Arthur Fleck σε Joker, η οποία γίνεται με σχεδόν εμμονικό τρόπο, καθώς η κάμερα ακολουθεί τον Phoenix συνεχώς, καταγράφοντας κάθε του έκφραση και κίνηση, ενώ ο κόσμος γύρω και μέσα του καταρρέει.
Η μεταμόρφωση του Phoenix είναι ολοκληρωτική: από το αποστεωμένο του σώμα, μέχρι τις αλλόκοτες κινήσεις, τον τρόπο που τρέχει, τις εκφράσεις του και, πάνω απ’ όλα, το γέλιο του. Τίποτα σε αυτόν τον ρόλο δεν θυμίζει κάτι από προηγούμενες του ερμηνείες.
Το σενάριο που υπογράφει ο Phillips και ο Scott Silver οδηγεί τον χαρακτήρα σχεδόν νομοτελειακά στην πτώση, χωρίς να του δίνει καμία ευκαιρία να ξεφύγει. Ό,τι θετικό υπάρχει στη ζωή του Arthur σφυροκοπείται ανελέητα μέχρι να γίνει αγνώριστο, σαν το πρόσωπό του κάτω από το μακιγιάζ του κλόουν. Ο πρωταγωνιστής είναι ένας επίδοξος κωμικός που εργάζεται ως κλόουν στη βρώμικη και χαοτική Gotham City, τη φανταστική πόλη-γενέτειρα του Batman, κάπου στη δεκαετία του ’80.
Ζώντας με τη μητέρα του, που αντιμετωπίζει ψυχολογικά προβλήματα, έχει ως μόνη διαφυγή την εκπομπή του ινδάλματός του, του κωμικού Murray Franklin (Robert De Niro) και τη συλλογή ανεκδότων την οποία φιλοδοξεί να χρησιμοποιήσει ως υλικό για να ξεκινήσει την καριέρα του στο stand-up.
Η επιλογή του De Niro για το ρόλο εκτός από εύστοχη δεν είναι τυχαία, καθώς η συγκεκριμένη εκδοχή της ιστορίας του Joker “παντρεύει” στοιχεία του εμβληματικού κόμικ The Killing Joke, του συγγραφέα Alan Moore (Watchmen, “V” for Vendetta) με την ταινία The King of Comedy του Martin Scorsese, όπου ο De Niro υποδύεται έναν άτυχο κωμικό ο οποίος ζει με την μητέρα του.
Η επιρροή του Scorsese είναι εμφανής παντού: το Gotham του Phillips θυμίζει τόσο τη Νέα Υόρκη του Ταξιτζή, ώστε δε θα φαινόταν διόλου περίεργο να πεταχτεί ξαφνικά ο Travis Bickle για να βρίσει τον μανιακό κλόουν που έπεσε τρέχοντας πάνω στο ταξί του σε κάποια από τις σκηνές καταδίωξης της ταινίας.
Στην απόδοση της αίσθησης αυτής συμβάλλει καθοριστικά και η εξαιρετική φωτογραφία του Lawrence Sher, μόνιμου συνεργάτη του σκηνοθέτη, ο οποίος δεν έχει ίσως τόσο συχνά την ευκαιρία να μας δείξει τις ικανότητές του. Το κίτρινο των φώτων της πόλης και το μπλε κυριαρχούν στην παλέτα του, αντικατοπτρίζοντας την ηθική κατάπτωση του Gotham και την ψυχολογική κατάσταση του Joker αντίστοιχα. Ο ήλιος εμφανίζεται σπάνια και όταν αυτό συμβαίνει έρχεται σε αντίθεση με την αίσθηση που δίνει η σκηνή, παίζοντας περισσότερο το ρόλο προβολέα στο θέατρο όπου πρωταγωνιστεί ο Joker, παρά κάποιας αχτίδας αισιοδοξίας.
Το soundtrack της πτώσης μας προσφέρει η Hildur Guðnadóttir (Chernobyl, Sicario: Day of the Soldado) και αυτό είναι αντίστοιχα σκοτεινό και τελετουργικά αργό, δένοντας άψογα με το σύνολο της ταινίας. Ακόμα και στις σκηνές που υπάρχει ένταση το τέμπο δεν ξεφεύγει ιδιαίτερα, ενισχύοντας την αίσθηση του αναπόφευκτου πεπρωμένου του πρωταγωνιστή. Η μουσική της Ισλανδής συνθέτριας έρχεται σε αντιδιαστολή με τα τραγούδια που έχουν επιλεγεί για την ταινία, όπως κλασικά κομμάτια του Σινάτρα, τα περισσότερα από τα οποία έχουν αναφορές σε κλόουν ή σε χαρούμενα θέματα.
Η ταινία του Phillips είναι καταθλιπτική, αδυσώπητα σκληρή, αλλά ταυτόχρονα καθηλωτική με έναν εφιαλτικό τρόπο. Ο Joker του Phoenix ξεκινά ως Arthur που υποδύεται έναν κλόουν και αποδομείται σχεδόν σε κάθε στιγμή της ταινίας, μέχρι να μην μείνει τίποτα από τον άνθρωπο πίσω από το μακιγιάζ.
Ο Batman (που δεν υπάρχει ακόμα στην ταινία) κρύβεται πίσω από τη μάσκα του και υποδύεται την περσόνα του σκοτεινού εκδικητή. Ο Arthur, όμως, χάνεται ολοκληρωτικά στην προσωπικότητα του Joker, ενώ ο σκηνοθέτης δεν χάνει την ευκαιρία να κάνει ένα σχόλιο σχετικά με τις ψυχικές διαταραχές και το πώς αυτές αντιμετωπίζονται από την κοινωνία μας. Δεν αρκείται απλά στην καρικατούρα μιας αόριστης παραφροσύνης για να εξυπηρετήσει το στερεότυπο του «κακού».
Ο συγκεκριμένος Joker δεν είναι «κακός»: το γέλιο του μοιάζει περισσότερο με λυγμό ή ρόγχο, δεν έχει τη θεατρικότητα όλων ανεξαιρέτως των άλλων εκδοχών του χαρακτήρα και δεν είναι κάτι που θυμάμαι να έχω ξαναδεί ή ξανακούσει ποτέ. Παρόλη τη βία στην οποία μοιραία καταφεύγει ο πρωταγωνιστής τελικά, η ερμηνεία του Phoenix είναι τόσο ανθρώπινη που είναι απλά αδύνατον να τον μισήσεις.
Αδικημένος και κατατρεγμένος εκ γενετής, ο Arthur είναι ένας απόλυτα τραγικός χαρακτήρας, ακόμα περισσότερο και από την εκδοχή του Joker που έγραψε κάποτε ο μεγάλος Alan Moore και η βία που παράγει είναι απλά ανακύκλωση εκείνης που έχει δεχθεί σε όλη του τη ζωή.
Είναι σχεδόν κρίμα που δεν θα υπάρξει κάποια συνέχεια στην αυτόνομη ταινία του Phillips. Από την άλλη, η ενδεχόμενη συνάντηση αυτού του Joker με κάποιον Batman που θα υστερούσε έστω και ελάχιστα από την τελειότητα θα ήταν ενδεχομένως καταστροφική.
Ο Heath Ledger άφησε πίσω του μια πραγματικά αξέχαστη ερμηνεία, ίσως την καλύτερη της τραγικά σύντομης καριέρας του. Αν όμως μπορούσε ποτέ να υπάρξει ένας Joker στη δική μας πραγματικότητα, αυτός θα ήταν ο Joker του Joaquin Phoenix.
Σενάριο: TODD PHILLIPS & SCOTT SILVER
Σκηνοθεσία: TODD PHILLIPS
Μουσική: HILDUR GUONADTIRR
Κινηματογράφιση: LAWRENCE SHER
Film Editing: JEFF GROTH
Casting: SHAYNA MARKOWITZ
Production Design: MARK FRIEDBERG
Art Direction: LAURA BALLINGER
Διακόσμηση: KRIS MORAN
Ενδυματολογία: MARK BRIDGES
ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ
JOAQUIN PHOENIX στο ρόλο του Arthur Fleck
ROBERT DE NIRO στο ρόλο του Murray Franklin
ΖΑΖΙΕ ΒΕΕΤΖ στο ρόλο της Sophie Dumond
FRANCES CONROY στο ρόλο της Penny Fleck
BRETT CULLEN στο ρόλο του Thomas Wayne
SHE WHIGHAM στο ρόλο του Detective Burke
BILL CAMP στο ρόλο του Detective Garrity
Πηγή Cinefil