Άγγελος Χαλικιάς

Δίκαιος Μεταξύ των Εθνών

Τη Δευτέρα, 27 Ιανουαρίου 2014 σε ειδική τελετή στο Δημαρχείο του Μόντρεαλ, ο Πρόξενος του Ισραήλ Joel Lion και η Καναδική Κοινότητα του Yad Vashem, παρουσία του Δημάρχου Denis Coderre θα απονείμει το μετά θάνατον μετάλλιο των «Δικαίων Μεταξύ των Εθνών» στον Άγγελο Χαλικιά. Το μετάλλιο απονέμεται σε αναγνώριση από τον Εβραϊκο λαό του κινδύνου στον οποίο έθεσε τη ζωή του ο Άγγελος Χαλικιάς για να διασώσει τον Niso Moustaki.

Στην εκδήλωση θα παρευρεθεί ο Πρέσβης της Ελλάδας στον Καναδά, Ελευθέριος Αγγελόπουλος και ο Γενικός Πρόξενος στο Μόντρεαλ, Θάνος Καφόπουλος.

Η έννοια του ονόματος «Άγγελος» μπορεί να χαρακτηρίσει απόλυτα τον Άγγελο Χαλικιά. «Ήταν σαν να τον έστειλαν από τον παράδεισο» δήλωσε η Rivka Marom, της οποίας τον πατέρα Niso Moustaki έκρυψε ο Άγγελος Χαλικιάς στη διάρκεια του Ολοκαυτώματος.

Τα γεγονότα που οδήγησαν στη διάσωση του Niso ξεκίνησαν μήνες πριν. Στις 7 Ιουνίου 1944 η γερμανική και ελληνική αστυνομία διέταξαν την οικογένεια Moustaki μαζί με άλλους Εβραίους που ζούσαν στην Κέρκυρα να συγκεντρωθούν στο γήπεδο ποδοσφαίρου του νησιού.

Μέχρι εκείνη τη μέρα, ο Niso ζούσε με την οικογένειά του μια άνετη και ευτυχισμένη ζωή, έπαιζε σε διάφορα σπορ, κολυμπούσε και χαιρόταν την παρέα των φίλων του. Πέρα από τον αδελφό του, Shlomo, ο οποίος με τη δική του οικογένεια ζήτησαν καταφύγιο σε μια μη εβραϊκή οικογένεια, ολόκληρη η οικογένεια Moustaki, ο πατέρας του Niso, Mordechai, η μητριά του, Rosa, ο αδελφός του Shalom με τη σύζυγο του και τα τρία τους παιδιά μεταφέρθηκαν στο γήπεδο χωρις να γνωρίζουν τι θα απογίνουν.

Δύο μέρες αργότερα, τα SS με την αστυνομία και τη βοήθεια των τμημάτων Wehrmacht υποκίνησαν την απέλαση 1850 Εβραίων που ζούσαν στην Κέρκυρα προς το Auschwitz. Η διαδικασία ξεκίνησε με τη μεταφορά τους στο παλιό φρούριο του νησιού κι από εκεί στο λιμάνι απ’ όπου τους επιβίβασαν σε πλοίο με προορισμό τη Λευκάδα. Με την άφιξη τους στη Λευκάδα τέθηκαν υπό κράτηση σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, χωρίς φαγητό και νερό για κάμποσες μέρες. 

Ο Niso μελετούσε επί μέρες την περιπολία της φρουράς των Ναζί και αποφάσισε να δραπετεύσει. Ο πατέρας του τού έδωσε την ευχή του λέγοντας πως τουλάχιστον ένα μέλος από την οικογένεια ίσως καταφέρει να επιβιώσει. Όταν παρουσιάστηκε η ευκαιρία, ο Niso δραπέτευσε.

Για να αποφύγει τη σύλληψη κρυβόταν σε ένα κατάστημα και κοιμόταν στα αμπέλια, ενώ για ένα μικρό διάστημα ήταν με μια ομάδα ανταρτών. Έτσι, όταν μια μέρα ο Niso έχοντας μεγάλη ανάγκη για ένα ξύρισμα, μπήκε σε ένα κουρείο στο χωριό Σπανοχώρι Λευκάδας. Εκεί τον  πλησίασε ένας άντρας ο οποίος του συστήθηκε ως Άγγελος Χαλικιάς. Ο Άγγελος αναγνώρισε τον Niso καθώς ο πατέρας του πήγαινε τακτικά στην Κέρκυρα για να αγοράσει σαπούνι από τον πατέρα του δεύτερου.

Όταν ο Niso βγήκε από το κουρείο, ένας συνεργάτης των Ναζί προσπάθησε να τον συλλάβει. Τότε εμφανίστηκε ο Άγγελος ο οποίος ισχυρίστηκε ότι ο Niso ήταν υπό την ευθύνη του και τον απομάκρυνε.

Για τους επόμενους μήνες ο Niso απολάμβανε τη ζεστασιά και τη φιλοξενία της οικογένειας Χαλικιά, η οποία αποτελείτο από τον Άγγελο, τον πατέρα του, Δημήτρη, τη μητέρα του, Όλγα, και τις τέσσερις αδελφές του Ευθυμία, Μαυρέτα, Κλειώ και Ανδριάνα. Η οικογένεια αρνήθηκε την προσφορά εργασίας του Niso σε αντάλλαγμα με το φαγητό και τη διαμονή που του παρείχαν.

Ντυμένος ως χωρικός, ο Niso προσπάθησε να αναμειχθεί με τους ντόπιους. Σε περίπτωση που θα χρειαζόταν να «εξαφανιστεί», το σπίτι του Χαλικιά έβλεπε σε λόφους και αμπέλια τα οποία θα μπορούσαν να παράσχουν κάλυψη.

Λίγο καιρό αργότερα ο Άγγελος έμαθε και είπε στο Niso ότι παρά τη γερμανική επιτήρηση, ένας βαρκάρης επρόκειτο να περάσει από τη Λευκάδα στην Κέρκυρα. Τον ρώτησε αν ήθελε να στείλει κάποια επιστολή πίσω στο σπίτι που διέμενε. Ο Niso τότε αποφάσισε αντί για επιστολή, να πάει ο ίδιος. Ο Άγγελος προσπάθησε να τον πείσει να μην κάνει αυτό το επικίνδυνο ταξίδι. Όταν ο Niso αποδείχτηκε αμετάπειστος στην απόφαση του, ο Άγγελος του έδωσε το δελτίο ταυτότητας του, αντικαθιστώντας τη φωτογραφία του με αυτή του Niso.

Παριστάνοντας τους ψαράδες, έφτασαν μέχρι το λιμάνι όπου όταν νύχτωσε ο Niso ανέβηκε στη βάρκα για να αναχωρήσει. Με δάκρυα στα μάτια ο Άγγελος αρνήθηκε να φύγει μέχρι να σιγουρευτεί ότι η βάρκα που μετέφερε το Niso είχε αποπλεύσει με ασφάλεια.

Ο Niso παρέμεινε στην Κέρκυρα μέχρι την απελευθέρωση. Μετά τον πόλεμο μετανάστευσε στο  Ισραήλ, και εγκαταστάθηκε στο Kibbutz Ein Harod, όπου παντρεύτηκε την Malka Amram και απέκτησαν τρεις κόρες. Πέρα από τον αδελφό του Shlomo, ολόκληρη η οικογένεια του είχε δολοφονηθεί στο Auschwitz.

Ο Άγγελος συνέχισε την αντίσταση στην Ελλάδα μέχρι το τέλος του πολέμου. Το 1949 παντρεύτηκε τη Φιλομένη και ένα χρόνο αργότερα στη Θεσσαλονίκη απέκτησαν ένα γιο, το Δημήτρη. Αναζητώντας μια καλύτερη ζωή για την οικογένεια του, ο Άγγελος μετανάστευσε στην Οττάβα του Καναδά το 1957. Δύο χρόνια αργότερα τον ακολούθησαν η Φιλομένη και ο Δημήτρης στο Μόντρεαλ, όπου η κόρη του Όλγα γεννήθηκε το 1963.

Το 1957, ο Niso ξεκίνησε αλληλογραφία με την Εβραϊκή Κοινότητα της Οττάβα. Σε μια από τις επιστολές του έγραφε: «Αφού άκουσε την κατάσταση μου, αυτός (ο Άγγελος Χαλικιάς), μέσα από τη δική του ελεύθερη και καλή θέληση… πήρε την ευθύνη να με κρύψει… Έθεσε σε κίνδυνο τόσο τη ζωή του όσο και τη ζωή της οικογενείας του. Αν είμαι ζωντανός σήμερα στο Ισραήλ… αυτό οφείλεται μόνο στον κ. Χαλικιά». Τις επιστολές αυτές ανακάλυψε η οικογένεια του Άγγελου μετά το θάνατό του το 2012, σε ηλικία 92 ετών και τις απέστειλαν στο Yad Vashem, την Αρχή Μνήμης των Μαρτύρων και των Ηρώων του Ολοκαυτώματος (The Holocaust Martyrs’ and Heroes’ Remembrance Authority).

Παρά την αποβίωση του Niso, το τμήμα των Δικαίων Μεταξύ των Εθνών (Righteous Among the Nations) του Yad Vashem εντόπισε την οικογένεια του και βρήκε τη μαρτυρία του στην οποία περιέγραφε πως ο Άγγελος Χαλικιάς βοήθησε στη σωτηρία του.

Στις 19 Φεβρουαρίου 2013, το Yad Vashem αναγνώρισε τον Άγγελο Χαλικιά ως Δίκαιο Μεταξύ των Εθνών. Την τιμητική αυτή διάκριση έχουν λάβει 315 Έλληνες, μεταξύ των οποίων ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός και η Πριγκίπισσα Αλίκη της Βατεμβέργης.

(ΠΗΓΕΣ: Με πληροφορίες από τον επίσημο ιστότοπο του Canadian Society for Yad Vashem και τον γιο του Άγγελου Χαλικιά, Δημήτρη. Η φωτογραφία παραχωρήθηκε από το αρχείο της οικογένειας Χαλικιά).